Vaak regelt de erflater de verdeling van zijn/haar nalatenschap bij testament: een officiële, speciaal tot dat doel opgestelde akte. De vorm van deze akte is aan bepaalde regels gebonden, en het testament moet worden opgemaakt door een notaris.
De testateur geeft aan de notaris zijn wensen te kennen omtrent zijn nalatenschap. De notaris stelt een concepttestament op, dat door de testateur wordt gecontroleerd. Als de inhoud akkoord is bevonden, ondertekent de testateur de akte in aanwezigheid van de notaris, alsmede (in België) van twee getuigen of van een tweede notaris. In Nederland zijn getuigen sinds 2003 niet meer vereist, maar de notaris of een ander kan de aanwezigheid van getuigen verlangen. Het origineel van de akte wordt door de notaris bewaard; de testateur ontvangt een afschrift (officiële kopie).
Indien geen testament wordt opgesteld, zal de nalatenschap worden verdeeld zoals in het erfrecht wordt bepaald: de erflater geeft daarmee een deel van zijn zeggenschap uit handen.
Testamenten mogen (in Nederland) niet worden gemaakt door personen jonger dan 16 jaar. Een testament kan ongeldig blijken als de testator bij de opstelling niet wilsbekwaam was, bijvoorbeeld door dementie.
Heeft u vragen over testamenten, het opstellen of wijzigen?
Handgeschreven akte
Men kan ook een handgeschreven akte opstellen, waarbij de vorm onbelangrijk is en waarin een datum en handtekening volstaan om de wilsbeschikking authentiek te maken. Wel moet dit in Nederland bij een notaris in bewaring worden gegeven; in België is dat niet het geval.
Voor het vermaken van inboedelgoederen kan de erflater ook een codicil opstellen; deze goederen mogen dan geen schilderijen en/of kunstvoorwerpen zijn. In tegenstelling tot het erfrecht van voor 2003, kan een executeur (voorheen executeur–testamentair genaamd) niet meer bij codicil worden aangewezen.
Handgeschreven akte
Men kan ook een handgeschreven akte opstellen, waarbij de vorm onbelangrijk is en waarin een datum en handtekening volstaan om de wilsbeschikking authentiek te maken. Wel moet dit in Nederland bij een notaris in bewaring worden gegeven; in België is dat niet het geval.
Voor het vermaken van inboedelgoederen kan de erflater ook een codicil opstellen; deze goederen mogen dan geen schilderijen en/of kunstvoorwerpen zijn. In tegenstelling tot het erfrecht van voor 2003, kan een executeur (voorheen executeur–testamentair genaamd) niet meer bij codicil worden aangewezen.
Persoonlijk memorandum
Hoewel een testament de nalatenschap in hoofdlijnen regelt, worden allerlei praktische, alledaagse details er niet in genoemd. Om het de uitvoerders van de wilsbeschikking gemakkelijker te maken, stelt de erflater daarom wel een persoonlijk memorandum (ook wel nabestaandendossier of regifest) op, waarin zulke kwesties worden besproken en uitgelegd.
Bij het opstellen van een persoonlijk memorandum (regifest) kan de erflater zich laten adviseren door beroeps-beoefenaren die gespecialiseerd zijn in het inventariseren van gegevens voor een dergelijk nabestaandendossier of zich laten leiden door modellen of aanwijzingen die worden gegeven door een begrafenisonderneming.
Aanvaarding
Een erfgenaam heeft hier de keuze uit:
▪ zuiver aanvaarden;
▪ aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving
▪ verwerpen
Een wettelijke vertegenwoordiger van een erfgenaam kan voor deze niet zuiver aanvaarden.
Zuiver aanvaarden
De erfgenamen die de nalatenschap zuiver hebben aanvaard zijn voor de schulden van de nalatenschap aansprakelijk, zelfs als die de bezittingen overtreffen.
Als de erfgenaam binnen de daarvoor geldende termijn geen keuze heeft gemaakt dan wordt hij geacht de nalatenschap zuiver te aanvaarden. Ook als de erfgenaam voor zijn uitdrukkelijke keuze al daden van aanvaarding verricht (bijvoorbeeld alvast inboedel meeneemt of in de auto van de overledene rondrijdt) wordt hij geacht de nalatenschap zuiver te aanvaarden, en kan hij dus niet meer kiezen.
Aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving of beneficiair aanvaarden
Een nalatenschap bevat in het algemeen bezittingen en schulden. De schulden kunnen de bezittingen ook overtreffen, en dan zijn de erfgenamen, die de nalatenschap hebben aanvaard, voor die schulden aansprakelijk. Dat is te voorkomen door een nalatenschap te aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving. In dat geval hoeft de nalatenschap vervolgens niet geaccepteerd te worden. Deze manier van aanvaarden is alleen mogelijk als de erfgenaam zich nog niet heeft gedragen alsof hij/zij de nalatenschap onvoorwaardelijk heeft aanvaard (bijvoorbeeld alvast inboedel heeft meegenomen of in de auto van de overledene heeft rondgereden). Een wettelijke vertegenwoordiger van een erfgenaam behoeft voor verwerping een machtiging van de kantonrechter; in alle overige gevallen wordt de betreffende erfgenaam geacht beneficiair te aanvaarden. Een erfgenaam die nog geen keuze heeft gedaan, wordt geacht beneficiair te aanvaarden, wanneer een of meer zijner mede-erfgenamen door een verklaring beneficiair aanvaarden, tenzij hij alsnog de nalatenschap zuiver aanvaardt of verwerpt.
Verwerping
Een erfgenaam heeft, mits tijdig, het recht om de nalatenschap te verwerpen. Zijn aandeel in de erfenis gaat dan naar zijn mede-erfgenamen of, als die er niet zijn, de Staat. Indien een erfgenaam verwerpt worden van rechtswege zijn of haar afstammelingen tot de nalatenschap geroepen. Indien deze de nalatenschap ook niet wensen moeten ze dus ook verwerpen. Een wettelijke vertegenwoordiger van een erfgenaam behoeft voor verwerping een machtiging van de kantonrechter. Als voor meerdere personen verworpen dient te worden, is de gang naar de notaris vaak de aangewezen weg, daar dit tot een aanzienlijke besparing in de griffie-kosten kan leiden.
Boedelregister
Informatie over de rechtstoestand van een opengevallen nalatenschap in Nederland wordt verzameld in het openbare boedelregister dat zich bevindt bij de rechtbank van de laatste woonplaats van de erflater. Hierin staat bijvoorbeeld wie de eventuele boedelnotaris is, en bevat verklaringen van erfgenamen over de aanvaarding. De griffier van de rechtbank is verplicht om een ieder die dat wenst inzage in het register te geven en een uittreksel daaruit te verstrekken.
Boedelnotaris
Als een notaris met de afwikkeling van een opengevallen erfenis wordt belast noemt men deze de boedelnotaris. Via het boedelregister kan worden achterhaald wie de boedelnotaris is in een bepaalde nalatenschap.
Conflicten
Hoewel de notaris erop zal toezien dat een wilsbeschikking overeenkomstig het vigerende recht zal zijn, komen rond een nalatenschap toch vaak conflicten voor. De precieze verdeling van de nalatenschap bevredigt niet altijd alle erfgenamen, en ook als de erflater die verdeling exact heeft bepaald, legt men zich daarbij niet altijd neer. Zo kan het voorkomen dat mede-erfgenamen ervan worden beschuldigd de erflater te hebben beïnvloed, en daarbij zelfs misschien misbruik te hebben gemaakt van zijn ouderdom of zwakke gezondheid. Met het “uitvechten” van een erfeniskwestie kunnen vele jaren verloren gaan. Een aanzienlijk deel van het geld uit de nalatenschap kan op die manier aan advocaten worden gespendeerd. Bevredigend is de uitkomst dan ook vaak niet.